Farmakunde4you

“Just throw it in there.” Dat zei mijn hospita in Engeland (ik was daar voor een stage) twintig jaar geleden tegen mij toen ik vroeg waar ik mijn lege batterijen kon laten. Ze wees naar de prullenbak. Mijn mond zakte open, want je ging toch geen chemisch afval in de prullenbak gooien? Aan de andere kant verdwenen destijds thuis pillen die over de datum waren gewoon in de afvalbak of gootsteen. Flash forward naar vandaag: we scheiden ons afval beter, de plastic tasjes zijn in de ban, duurzaamheid is gemeengoed aan het worden en niet meer iets voor macrobiotische geitenwollensokken hipsters met fancy baarden. Maar hoe zit het met geneesmiddelen?

De laatste jaren is er (gelukkig!) meer aandacht voor geneesmiddelverspilling en -recycling. Er zit zowel een financiële kant aan, want dure medicijnen weggooien is natuurlijk geldverspilling, als een milieuaspect: je verspilt grondstoffen plus de energie die nodig was voor productie en vervoer. Als de geneesmiddelen in het milieu terechtkomen heb je daar ook onbedoelde effecten van. Het is niet voor niets dat farmakundestudenten regelmatig hun afstudeeronderzoek doen over geneesmiddelverspilling. De focus hangt af van de opdrachtgever: de ene keer is het van belang om te onderzoeken welke (dure) geneesmiddelen het meest verspild worden en hoeveel geld dat dan kost, de andere keer gaat het over in kaart brengen wat de redenen zijn dat er (bv. in een ziekenhuis) te veel wordt voorgeschreven, zodat het weer retour komt als de patiënt naar huis gaat. Of een combinatie daarvan.

• Teveel voorgeschreven

Wat zijn dan oorzaken van geneesmiddelverspilling? Charlotte Bekker van het UMC Utrecht heeft daar een promotie onderzoek naar gedaan. Grofweg gaat het om de volgende oorzaken: Artsen die te grote hoeveelheden voorschrijven, in combinatie met patiënten die last krijgen van bijwerkingen, waardoor ze het middel niet meer willen of mogen gebruiken. Soms wordt het medicijn afgeleverd aan de afdeling, maar blijkt de patiënt al ontslagen te zijn. Of de patiënt krijgt in het ziekenhuis medicijnen, maar daardoor gaan de medicijnen thuis over de datum heen. Of iemand overlijdt en blijkt thuis in het medicijnkastje een enorme voorraad pillen te hebben. Ander probleem: De apotheek mag medicijnen die zijn afgeleverd niet meer terugnemen en aan een andere patiënt meegeven. Het is dan nl. onbekend hoe de medicijnen bewaard zijn en of ze nog wel van goede kwaliteit zijn. Er bestaat weliswaar een thermostrip (MedAngel), maar deze wordt m.n. ingezet voor chronische patienten waarvan het belangrijk is dat hun medicijnen gekoeld zijn.

• Hoe verspilling tegengaan?

Er zijn al een aantal initiatieven om verspilling tegen te gaan. Wat te denken van PharmaSwap: een online marktplaats waar (ziekenhuis)apothekers elkaar kunnen vinden om geneesmiddelen, die anders over de houdbaarheidsdatum heen zouden gaan in het magazijn, met elkaar te verhandelen. Pharmaswap won vorig jaar de KNMP innovatieprijs. Ten tweede zijn, op basis van het eerder genoemde onderzoek van Charlotte Bekker, het Radboud UMC en een aantal andere ziekenhuizen al aanpassingen aan het doen, bv. door medicijnen voor een kortere periode mee te geven. Zie ook dit artikel met video van de NOS . Als laatste worden mensen zich door de huidige covid-19 vaccinatiecampagne ook bewust van verspilling van vaccins: eenmaal aangebroken vaccins zijn beperkt houdbaar en moeten, als ze niet gezet worden, weggegooid worden. De post van een huisarts die vaccins moest weggooien omdat mensen niet op kwamen dagen, ging dan ook viraal en de site http://www.prullenbakvaccin.nl die als reactie daarop is opgericht krijgt duizenden bezoekers per dag. (Vraag ik me af: zijn er farmakundigen die in hun werk zich bezig houden met medicatieverspilling? Laat een reactie achter in de comments.)

• Recyclen in de apotheek

Verspilling voorkomen is een ding, maar hoe zorgen we ervoor dat er minder medicijnresten in het milieu komen? Waterzuivering van o.a. uitgeplaste medicijnen is een optie. Vanuit de KNMP was er het nieuwsbericht dat de ketenaanpak tegen medicijnresten in het water genomineerd is voor de VN-prijs. Maar wat als je dan toch medicijnen moet weggooien als patiënt? Waar en hoe doe je dat? Jarenlang was het afhankelijk van bv. de afspraak die je lokale apotheker had met de afvalverwerker in je regio. Dus in de ene regio kon je het gewoon inleveren bij je apotheek, in een andere regio moest je het zelf als klein chemisch afval naar de milieustraat brengen. Daardoor is er een hogere drempel om alles netjes te scheiden. Maar farmaceutische bedrijven worden zich bewuster van hun rol en helpen mee. Voorbeeld: Laatst liep ik mijn lokale apotheek binnen en was blij verrast dat ik een inzamelbak zag van TeVa. Dus nu kan ik herhalen wat mijn hospita vroeger tegen mij zei: “Gooi het daar maar in.”