Farmakunde4you

Deze blog is geschreven in november 2020. Destijds was er nog geen informatie over zeldzame bijwerkingen van vaccins.

Ik heb een vriendin die mij wel eens vraagt om zaken rondom geneesmiddelen eens duidelijk uit te leggen. Hoe geneesmiddelonderzoek verloopt. Waar er op wordt gelet bij goedkeuring van een vaccin etc.. Laatst stuurde ze me een linkje van een artikel met de vraag ‘Wat vind jij hier nou van?’. Nou weet ik wel dat er veel des- en misinformatie rondgaat op het internet, maar dit is toch wel een voorbeeld van hoe je een aantal zaken uit het verband kunt trekken en het een geheel eigen leven gaat leiden.

Het gaat om stukje op een site waarin de auteur inzoomt op een video van een emeritus professor die kennelijk anti-vaccin is. Deze professor dropt daarin op een negatieve manier de termen  ’chimpansee adenovirus’, ‘dit is geen vaccin, dit is gewoon genetische modificatie’, ‘en ‘gekweekt in embryonale niercellen waar wat tumorgenen in zijn gezet om ze te laten groeien’. Volgens de auteur (naam: Reporter; dus geen idee wie dit is en of hij/zij kennis van zaken heeft) van de website is het duidelijk: het is genetisch gemodificeerde rommel & kankercellen die we ingespoten krijgen.

Volgens mij een gevalletje van iets nemen wat op zich wel klopt, maar daar dan je eigen draai eraan geven, omdat je al hebt besloten dat vaccins rotzooi zijn. Maar het echte verhaal is een stuk genuanceerder en niet dramatisch. Zullen we eens even kijken wat je wel/niet kunt zeggen? Doen we een drietrapsraket: 1) hoe werken vaccins? 2) hoe zit dat nou met dat adenovirus?  En 3) wat hebben kankercellen met vaccins te maken?

1. Hoe werken vaccins?

Kennis is macht, dus eerst even herhalen hoe vaccins werken. Je wilt je immuunsysteem trainen met een niet ziekmakende versie van het virus, zodat je immuunsysteem het echte virus gelijk kan uitschakelen als je geïnfecteerd raakt. Vaccins kunnen op een aantal manieren gemaakt worden. Voor een vaccin tegen Covid-19 staan de vijf manieren beschreven op de pagina van het RIVM. Het Oxford-vaccin maakt gebruikt van de laatste manier: het is een vector vaccin en wel een ‘non-replicating viral vector’. Een wat?? Gelukkig heeft het JAMA Network (het kanaal van de Amerikaanse artsen organisatie) een filmpje gemaakt waarin wordt uitgelegd hoe DNA/RNA vaccins, maar ook vector vaccins precies werken:

• Gemodificeerd Chimpansee adenovirus?

OK. We weten nu dus dat een viral vector vaccin gebruik maakt van een bestaand virus waarin de genetische code voor bijvoorbeeld het virusproteïn zit. In het geval van het Oxford vaccin wordt er gebruik gemaakt van een adenovirus dat oorspronkelijk in chimpansees is ontdekt. De ‘genetische modificatie’ zit hem er in dat dit virus geen DNA informatie meer bevat waarmee de geïnfecteerde cel nieuwe adenovirussen kan aanmaken, maar alleen DNA-informatie over het Covid Spike proteïne. ‘Genetische modificatie’ heeft hier dus eigenlijk helemaal geen negatieve connotatie. NB: Het duurste medicijn ter wereld, Zolgensma, maakt ook gebruik van een adenovirus. Het onlangs goedgekeurde vaccin tegen Ebola heeft als basis het VSV-virus (ook een dierlijk virus), dat is aangepast zodat het een Ebolaproteïn aan de buitenkant laat zien. Wat wel zo is, is dat er weinig ervaring is met vaccins die een adenovirus als platform gebruiken. Daar mag je best kritisch op zijn. Eventuele nadelen liggen volgens mij op dit moment eerder bij de effectiviteit- is de immuunrespons wel groot genoeg- dan bij de veiligheid. Als er grote problemen met de veiligheid waren, dan waren die er al bij Fase 1 (veiligheidsonderzoek) en Fase 2 (effectiviteitsonderzoek) eruit gevist. Maar weet dat ook dat de instanties bij de Fase-3 clinical trials hier heel secuur naar zullen kijken, omdat bij grote groepen bijvoorbeeld zeldzame bijwerkingen eerder zichtbaar zullen zijn. Wat betreft de immuunrespons: deze is aanwezig blijkt uit fase1/2 onderzoek. (Toevoeging januari 2021: inmiddels weten we dat de effectiviteit bij het Oxford vaccin tussen de 70-90% ligt. Door een foutje bij de dosering in de trials lijkt het erop dat een lagere dosis effectiever is, maar dit vergt nu meer onderzoek. Desondanks heeft het VK het Oxfordvaccin al goedgekeurd ‘for emergency use’. De EMA wacht de aanvullende gegevens nog af. Toevoeging juni 2021: Het AstraZeneca vaccin laat een zeer zeldzame bijwerking zien, waardoor landen het gebruik van het vaccin aan banden leggen. Dit soort bijwerkingen kan je pas zien als heel veel mensen ingeënt zijn. )

• Kankercellen???

Hoe zit dat nu met die kankercellen? Ingewikkelde eiwitten, in dit geval virusvectoren, kan je niet maken door de ingrediënten bij elkaar te gooien. Alleen cellen hebben de machinerie in huis om dit te bouwen. Dat betekent dus dat je cellen zult moeten inzetten voor de productie. Cellen gebruiken als medicijnfabriek is niet nieuw: insuline wordt bijvoorbeeld gemaakt door genetisch gemodificeerde E.Coli-bacteriën. Herceptin (trastuzumab) is een antilichaam dat wordt gebruikt bij de behandeling van borstkanker en wordt gemaakt in Chinese Hamster Ovary Cells (CHO).  Het Oxford vaccin wordt gemaakt in zogenaamde HEK293 cellen. Zowel de CHO als HEK293 zijn cellijnen.

Cellijnen zijn cellen die genetisch zijn aangepast zodat ze zich oneindig kunnen blijven delen. Net als kankercellen. Er zijn ook kankercellen die als cellijn worden gebruikt. Voorbeelden zijn HeLa-cellen (baarmoederhalskanker) en ook A549 (adenocarcinoma cellen oftewel longkanker). Dit soort cellijnen worden al decennia in onderzoek gebruikt. Ik heb ze ook gebruikt in mijn werk. We weten heel veel van deze cellen, de cellijnen zorgen voor consistentie in het proces EN daardoor hoeven we niet de hele tijd weefsels/cellen bij mensen af te nemen voor onderzoek of medicijn-/vaccinproductie. De HEK293 cellijn wordt dus als fabriek gebruikt die het adenovirus met daarin de code voor het Covid-19 Spike proteïne in elkaar zet. Het adenovirus wordt vervolgens geïsoleerd en dat gaat dan in het vaccin. Dus ‘Ja’ er worden cellijnen gebruikt die snel-delend zijn, en qua eigenschappen overeenkomen met sommige kankercellen, voor de productie van het adenovirus voor het vaccin. ‘Nee’, je wordt dus niet geïnjecteerd met kankercellen, want de cellijnen waarin het virus geproduceerd wordt, komen niet in het vaccin terecht. Alleen het adenovirus komt in het vaccin. Gek hè, bij allerlei soorten medicijnen maken we gebruik van cellijnen om ze te produceren (alle biologicals, denk bv. aan medicatie voor borstkanker en reuma), maar bij dit vaccin is de productie in een cellijn ineens een ‘issue’.

Conclusie?

1. Zonder de juiste achtergrondkennis kan je dit soort desinformatie niet als zodanig herkennen. Als leek zou ik ook schrikken van deze berichtgeving.
2. Alhoewel het eerste wat wordt gezegd klopt (gemodificeerd chimpansee adenovirus; HEK293 cellen), is de impliciete conclusie (dit is gevaarlijk!) niet juist. Kijk eens naar deze figuur over desinformatie: gevalletje van zowel dubbelzinnig taalgebruik als haastige conclusie.
3. Dat het belangrijk is dat onze farmakunde studenten genoeg weten over farmacologie EN over geneesmiddelenonderzoek en -productie. Zodat ook zij dit soort teksten kunnen plaatsen op de plek waar ze horen: in de prullenbak.